Өнгөрсөн өвлийн ид хүйтэнд 50 мянган иргэн, УИХ-ын таван гишүүний хамт Сүхбаатарын талбайд жагсч Эрдэнэт үйлдвэрийн 49 хувийг ХХБ-наас авч Засгийн газрын мэдэлд шилжүүлсэн. Үүгээрээ монголчууд баялагаа дангаараа эзэмшинэ, төсвийн орлого нэмэгдэнэ хэмээн хөөрцөглөж байлаа. Харамсалтай нь тэр иргэдийн тэмцэл, жагсаал монголчуудад бус хятадуудад ашигтай тусчээ.
Энэ талаас нь үзэх юм бол 50 мянган иргэний тэмцэл хятадуудын бизнесийг дэмжсэн үйл явц болсон гэхэд буруудахгүй. Эрдэнэт үйлдвэрийн ихэнх тендер, бараа үйлчилгээ, худалдан авах ажиллагааг хятадын компаниуд хийдэг болжээ. Өмнө оросууд хөлхөлдсөн Эрдэнэт үйлдвэр өдгөө хятадуудын мөнгө олдог лангуу болон хувирчээ. Ганцхан жишээ өгүүлье.
9-р сард "Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ-аас Ус хангамжийн цехийн цэвэр ус дамжуулах 3-р шугам ф820мм ган хоолойг угсрах, түлхүүр гардуулах нөхцөлтэй тендер шалгаруулалтын ажил зарлагджээ. Тендерийн урилгаас харахад хятадын компанийг оруулах гэсэн зориулалт, техникийн нөхцөл харагдаж байгаа юм. Бараг 100 орчим тэрбум төгрөгийн үнийн дүнтэй ажил зарлагдсан байдаг.
Тендерт "Донхон Пайл Индастри”, "Чайна Энержи Инженеринг групп”, "China Geo Engineering corporation”, "Синохидро Корпорейшн лимитед”, "Сокол” гэсэн компаниуд үнийн санал, тендерийн баталгаа ирүүлсэн. Энэхүү шалгаруулалтад хамгийн бага үнэ ирүүлсэн, тендерийн хууль зөрчсөн Jiang Guoyin захиралтай "Синохидро Корпорейшн лимитед” ХХК шалгарчээ.
Уг тендерийг Сангийн яамнаас татан үзээд "Синохидро Корпорейшн лимитед” ХХК-ийн үнийн санал, тендерийн баталгаа, албан мэдэгдлүүд нь хавсаргаагүй, задгай ирсэн зөрчилтэй, хуулийн 27 дугаар зүйлийн 27.1.3-т зааснаар шаардлага хангаагүй учир хүчингүй болгосныг үүгээр мэдэгдье” гэжээ. Тендерийн хуулийн олон зүйл, заалт зөрчсөн гэдгийг дурьдахаа мартсангүй ээ.
Монголчууд тендерт орохын тулд сар жилээр бэлдэж бичиг баримтаа бүрдүүлдэг байтал "Синохидро Корпорейшн лимитед” ХХК-ийн тухайд огт ач холбогдол өгсөнгүй. Үүний цаана тендерт ялуулна гээд үүрэг хүлээсэн магадгүй авлига туусан албан тушаалтнууд байхыг үгүйсгэхгүй.(Хардах эрхийн хүрээнд нэрс, үнийн дүн байгааг судлаж байна)
Ингээд эхний тендерийн шалгаруулалт Сангийн яамны шийдвэрээр хүчингүй болсон учир дахин зарлажээ. Энэ удаагийн тендер шалгаруулалтад зургаан компани материал ирүүлсэн бөгөөд "Синохидро Корпорейшн лимитед” ХХК басаад байгаа юм уу, дээрэлхээд байгаа юм уу тендерийн баталгааг бас л дутуу ирүүлэв. Тендерийн баталгаа болгож бусад компаниас хамгийн бага 295, 138, 54 ам.долларийн үнэ ирүүлжээ.
Энэ удаагийн тендер мөн л бүтэлтэй зүйл болоогүй учир Эрдэнэт үйлдвэр хоёр удаа тендерээс хасагдсан "Синохидро Корпорейшн лимитед” урилга өгч шууд ажил гүйцэтгүүлэхээр болжээ. Бусад компаниудад хэлцэл хийх урилга өгөлгүйгээр хийснээс үзвэл улайрсан гэхэд болно. Монгол Улсын тендерийн тухай хууль хөсөр хаягдаж (Хэрэгжихгүй хуулиа хүчингүй болговол таарна) авлигын замаар явсан, урьдчилгаа туусан нөхөд ил цагаан гарсан гэж хардахад хүргэжээ.
Эрдэнэт үйлдвэрийн ихэнх тендерт Монгол захиралтай, хятад эзэнтэй компаниуд шалгардаг болжээ. Энэ нь хятадууд авлига өгсөн ч авсан ч үг алдахгүй, хилийн цаана авч, өгөлцөх бололцоотой гэх яриаанаас үүдэлтэй мэт харагдана. "Сахил хүртээд шал дордов”, "Чонын амнаас барын аманд” гэдэгчлэн улс төрчид, бөхчүүд Эрдэнэт үйлдвэр бараа нийлүүлдэг үе өнгөрч Эрээний хятадуудын лангуу болов.
Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ, Эрдэнэт үйлдвэрийн Ерөнхий захирал Хоохорын Бадамсүрэн та бүхэн "Монголчууд чадахгүй, хятадууд мундаг, найдвартай, хэл ам хийдэггүй” гэсэн арчаагүй сэтэхүйгээс салахгүй бол ажилгүйдэл, ядуурал чинь буурахгүй. Нэг ч гэсэн монгол компани ажилтай, орлоготой байг, Эрдэнэтчүүд таван цаас зулгааг гэж яагаад бодож болдоггүй юм бэ та нар…

Б.Жаргалсайхан