Монгол Улсад олон төрлийн стандарт бий. Эдгээр нь хүн төвтэй нийгэмд зориулагдсан болохоос зэрлэг амьтдыг хамгаалахад хүртээлгүй байсаар ирсэн билээ. Тэгвэл нүүдлийн тууртан амьтдад зориулсан гарц байгуулах стандартыг Монгол Улс төв Азийн орнуудаас анх удаа хоёр жилийн өмнө баталсан юм. Стандарттай болсноор дэлхийд ховор хулан, хар сүүлт, цагаан зээр, монгол бөхөн зэрэг амьтдын нүүдэлд саад учрахгуй байх боломж бүрдлээ гэж байгаль орчны салбарынхан ам сайтай байгаа билээ.

Стандарттай болсноор бүх асуудал шийдэгдэж байгаа юм биш. Шинээр барих төмөр замыг тортой хийх үү, тэнд шинээр ямар төрлийн гүүрэн, нүхэн гарц барих эсэх нь тодорхойгүй хэвээр. Төмөр зам дагасан нүүдлийн тууртан амьтдын бэрхшээлийг шийдэх хоёр арга байгаа ажээ. Эхнийх. нь, төмөр замын дагуу торгүй байх.

Албаны хүмүүсийн ярьснаар "Хөөт-Бичигт” чиглэлийн төмөр замыг өргөст тортой хийх магадлал их байгаа ажээ. Эрдэмтэн судлаачдын ярьснаар төмөр замыг төвлөрсөн сум, суурин, малын нягтаршил ихтэй хэсгээс бусад газарт торгүй барих нь гүүрэн гарц хийхээс зардал багатай ажээ. Ялангуяа төмөр замын торыг өргөсгүй байлгах хэрэгтэй юм байна. Ийм газраар нүүдлийн тууртнууд гараад явчихна.

Хоёрдугаарт, хэрвээ төмөр замын аюулгүй байдлыг бодож заавал өргөст тор хийнэ гэвэл 2015 онд баталсан стандартаа хэрэгжүүлэх нь маш чухал. Харин гүүрэн болрн нүхэн гарц уу, ижил төвшний гарц байх уу гэдгийг оновчтой сонгох хэрэгтэй юм. Нүүдэллэдэг амьтад нүхэн гарцаар тэр бүр гардаггүйг олон улсын судлаачид тогтоосон байдаг. Чухамдаа маргаан, эргэлзээ дагуулсан энэ асуудлыг шийдэхэд мэргэжилтнүүдийн санал,

зөвлөмж маш чухал. Мөн гарц байгуулъя гэхэд хаана, ямар газарт хийх вэ гээд олон асуулт хүлээж байна. Наад зах нь энэ чиглэлээр судалгаа хийдэг мэргэжлийн байгууллагуудад хандахаас эхлээд яаралтай хийх олон ажил байгаа юм. Хамгийн чухал нь шийдвэр гаргагчид, эрдэмтэд, байгаль хамгаалах байгууллагууд хамтарч байж л асуудлыг зөв шийднэ, оновчтой гарцыг олно.

Эх сурвалжийн мэдээлснээр нийтдээ 10 км урт гүүрэн гарц байгуулахаар техник, эдийн засгийн үндэслэлд тусгах төлөвтэй байгаа ажээ. Хятадууд өндөрлөг бүс нутагт төмөр зам барихдаа энэ аргыг хэрэглэдэг. Харин ийм гүүрэн гарц хийх зардал маш өндөр байдаг. Зүүн бүс нутаг бол нам дор байрлаятай. Хэрвээ эдгээр өндөр гүүрэн гарцыг хийе гэвэл Хятадад тавьдгаас илүү зардал гарахыг мэргэжлийн хүмүүс хэлж байна.

Энэ төмөр замыг ямар санхүүжилтээр барих нь тодорхойгүй байгаа. Буцалтгүй тусламж өгөхгүй нь тодорхой тул ямар ч төрлийн сонголт байсан Монгол Улс ирээдүйд зээлээр төлж таарна. Тэгэхээр хамгийн түрүүнд зардал хэмнэх гэж оролдох нь тодорхой. Эмзэглэх зүйл биш, энэ бол байх л асуудал. Харин хэмнэлт нэрээр нүүдлийн тууртан амьтдад зориулсан гарц барих зардлыг уян хатан тооцолгүйгээр хасвал хойшид харамсаад баршгүй ноцтой асуудал үүсэхийг шийдвэр гаргагчид анхааралдаа авах хэрэгтэй байна. Яагаад гэвэл, төр засгийн шийдвэрүүдийн дийлэнхи нь олны сэтгэлд нийцдэггүй нь тухайн ажлын мөн чанарыг сайн ойлгоогүй түшээдээс болдог билээ. Чухамдаа ийм учраас л гарцны асуудлыг шийдвэр гаргагчид анхааралдаа авах нь чухал гээд байгаа юм. Судлаачид, мэргэжилтнүүд ямар төрлийн гарц байх, хаана барих боломжтойг тодорхойлоод өгнө. Гэтэл энэ талаар ямар ч ойлголтгүй хэдэн түшмэд хэт үнэтэй байна гээд байх ёстой чухал гарц барих зардлыг хасчихвал яах вэ. Сайн ойлголцож, шийдвэр гаргагч том дарга нар "үүрэг, сануулга” өгөхгүй бол ийм үйл явдал гарцаагүй тохионо. Тэгээд амьтдад зориулж ганц, хоёр гарц хийсэн болоод өнгөрвөл дэндүү харамсалтай.

"Хөөт-Бичигт”-ийн төмөр замыг барих ажилд заавал анхаарч үзэх бас нэг онцлог байгаа. Энэ бол монголчууд өөрсдөө "дураараа дургиад” барьчих төмөр зам биш. Монгол Улс, ОХУ, БНХАУ-ын төрийн тэргүүн нарын тохиролцсон гурван улсын хооронд эдийн засгийн коридор байгуулах ажлын нэг хэсэг юм. Энэ ажлын хүрээнд төмөр замын таван төслийг Монголд хэрэгжүүлнэ. Алдах эрхгүй төсөл гэхэд болно. Хэрвээ эдгээр төмөр замыг барихдаа тууртнуудын нүүдлийн замыг хааж, үүнээс болж олон мянган амьтан амьдрах орчингүй хаягдвал олон улсын байгаль хамгаалах байгууллагуудын хүчтэй шүүмжлэлд өртөж эдийн засгийн коридор байгуулах том төслийн нэр хүндийг сэвтүүлэх аюултай. Манай хөрийн хэргүүний нүүр улайна, улсын нэр хүндэд ч муугаар хусна. Тиймээс энэ асуудлыг Зам хээврийн хөгжлийн сайд Д.Ганбах, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Д.Оюунхорол нар эрх, үүргийнхээ дагуу одооноос анхааралдаа авч ажилламаар байна. Хоёр яамнаас хамхарсан ажлын хэсэг байгуулж судлаач, эрдэмхэд, байгаль хамгаалах байгууллагуудхай хамхран ажиллахад болохгүй зүйл байхгүй, харии ч ажилд дэм болно.

Монгол орон олон зууны хурш зэрлэг амьхан, ургамлын өлгий нухаг байж хүн ард нь байгальхайгаа шүхэлцэн амьдарсаар ирсэн түүхтэй. Энэ агуу филиософийн үнэ цэнийг алдагдуулахгүй байлгах нь монголчууд бидний үүрэг.Хөөх-Бичигтийн төмөр замыг нүүдлийн тууртан амьтдад ээлтэйгээр барьж чадвал нэг талаар улсын нэр хүндэд тустай, нөгөө талаар дараа, дараагийн хөмөр замын ажилд зөв жишиг болох ач холбогдолтой юм.

Н.ЭНХБАЯР /ҮНДЭСНИЙ ШУУДАН/