Дээрхийн Гэгээнтэн XIV Далай ламын Монгол Улсад хийсэн ес дэх удаагийн айлчлалтай холбогдуулан БНХАУ-аас хоёр ч мэдэгдэл гаргав. Далай  ламын айлчлал эхлэхээс өмнө Хятадын гадаад хэргийн яамны төлөөлөгч Генг Шуанг "Хоёр орны харилцааны тогтвортой хөгжил болон амлалтдаа хүрэх нөхцөл байдлыг өргөн хүрээтэй харахыг Монголд анхааруулж байна” хэмээж, Засгийн газраас Далай ламын айлчлалыг цуцлахыг шаардсан юм. Тусгаар улсын зочин хүлээж авах, эс авахыг зааж, анхааруулга өгсөн энэ мэдэгдэлд Монголын талаас ямар ч хариу өгөөгүй.  

Далай лам ирсний дараа Хятадын тал хоёр дахь мэдэгдлээ гаргав. Тус мэдэгдэлд "Хятадын тал удаа дараа сануулсан боловч Монгол Далай ламыг хүлээж авлаа. Хятад улс Далай ламын айлчлалд ихээхэн сэтгэл дундуур байгаа бөгөөд хатуу эсэргүүцсэн хэвээр байгаа”-г онцолжээ. Мөн Монгол-Хятадын харилцаанд сэв сууж болзошгүй том сануулгыг өгсөн. "Хэлсэн үг дагасангүй” хэмээн өмнө зүгээс том дуугарч байхад Монголын Гадаад харилцааны төлөөлөл дуугүй хэвээр байв. Харин Далай ламыг буцсаны дараа Гадаад харилцааны сайд Ц.Мөнх-Оргил "Хятадын талаас ийм мэдэгдэл гаргасанд харамсаж байна” гэж сая ам нээв. Монголын Гадаад харилцааны сайдыг ингэж дуугарч ядаж байх хооронд Хятадын тал аль хэдийнэ Шадар сайдын болоод хэд хэдэн айлчлалыг тодорхойгүй хугацаагаар цуцалсан байв. Монгол-Хятадын харилцаанд сэв суулаа гэдэг үгийг зүгээр ч нэг хэлээгүй гэдгээ харуулсан хэрэг. Үүний дараа БНХАУ-аас хилийн хураамжаа нэмэх болсноо мэдэгдэв. Энэ сарын нэгнээс эхлэн  "Гашуун сухайт”, "Шивээхүрэн”, "Бичигт” боомтоор дамжин БНХАУ руу орж буй автомашин бүрээс нэмэгдэл хураамжаа аваад эхэлсэн. Хятадын тал ингэж хураамжаа нэмсэнээр Монголын аж ахуйн  нэгжүүдээс жилдээ ойролцоогоор 12.3-12.5 сая ам.долларын нэмэлт төлбөр гарна. Төрийн хойрго байдлын алдаа, ачааг хэн үүрдгийн бодит жишээ энэ.

Тодорхойгүй хугацаагаар цуцлагдсан сайд нарын айлчлал, хилийн хураамжийн нэмэгдлийн талаар Монголын Гадаад харилцааны яам жичид нь, тусдаа ярилцсаар байгаа гэнэ. Өнгөрсөн борооны хойноос цув нөмөрч, бусдыг царайчилж суугаа нь энэ. Эх орондоо иргэнээ өмөөрөх сэтгэлгүй, хилийн чанадад өрнөж буй үйл явдалд тохирсон хариу барих чадвар чадамжгүй Гадаад харилцааны яам, сайдтай байгаа Монгол хөөрхий, өрөвдөлтэй байна.

Хаа холын тив алгассан орны бус хажууханд, хил залгаа оршиж буй улсын гадаад харилцаа, дипломат алба ингэж ажилладаг юм байна. Орос, хятадуудаас суралц, Ц.Мөнх-Оргил сайд аа.

В.Хэрлэн