"Эрдэнэт” үйлдвэрт эрхэм баялаг бол хүн. Өөрөөр хэлбэл баялаг бүтээж буй ажилчид. Тиймээс ажиллагчдаа урамшуулах, дэмжихэд гар татахгүй байх ёстой гэсэн зарчмыг "Эрдэнэт”-ийн удирдлагууд баримталдаг юм байна. Тиймээс үйлдвэрийнхээ 35 жилийн ойгоор хүн бүрт 1.0 сая төгрөг, шинэ жилийн өмнө 500.000 төгрөг, сая цагаан сараар 300.000 төгрөг гэх мэтээр баялгийн шимийг хүртээсэн нь ашиг муу байхад юун шагнал, урамшуулал гэж айлгаж суудаг арга барилаас арай өөр ажээ. Эдний дундаж цалин 2.1 сая төгрөг. Хямарлаа гээд хасалт таналтыг хүн рүүгээ чиглүүлсэнгүй, дундаж цалин хөлс, орон тооны түвшинг хэвээр хадгалсаар байна. Түүнчлэн ахмад настан болон үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах өвчний улмаас хөдөлмөрийн чадвараа алдсан ажиллагчдын тусламж, нөхөн төлбөр, эмчилгээнд 15.7 тэрбум, ажиллагчдад олгосон буцалтгүй тусламжид 18.3 тэрбум төгрөг зарцуулсан байна.

Орхон аймгийн төвд "Эрдэнэт” үйлдвэрийн хөрөнгөөр Японы хамгийн сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмжөөр тоноглогдсон "Эрдэнэт медикал” оношлогоо, эмчилгээний төв ашиглалтад оржээ. Энд үйлдвэрийн ажиллагчид хөнгөлөлттэй үнээр үйлчлүүлдэг юм байна. Энэ эмнэлэг зөвхөн Орхоныхонд биш, нийт монголчуудад нээлттэй учраас эрүүл мэндээ "эрэн хайж” гадаад руу аялдаг урсгалыг багасгахад чухал хувь нэмэр оруулах биз ээ.

Энэ мэтээр "Эрдэнэт”-ээс тусаж буй гэгээ, ололт амжилтын хуудас бүрийг мөр даран уншина гэвэл ихээхэн цаг зарцуулахаар байна. Тиймээс хямралын энэ цагт хэрхэн ийм үр дүнд хүрэв гэдгийг дараагийн хэсэгтээ танилцуулъя.

ХЭМНЭЛТ, НЭМЭГДЭЛ ОРЛОГО

Дэлхийн зах зээл дээрх зэсийн үнийн өөрчлөлттэй уялдсан хямралын эсрэг арга хэмжээний төлөвлөгөөг үйлдвэрийн Ерөнхий захирлын тушаалаар баталж, үргүй зардлыг бууруулах, цех, нэгжүүдийн ажлын уялдаа холбоог сайжруулах, орлогыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр үе шаттай ажлуудыг бүр 2013 оноос эхлэн зохион байгуулсан нь алдагдлаас сэргийлэх, ашигтай ажиллах гол нөхцөл болсон байна.

Хэмнэлтийн горимд шилжиж, өртөг зардлыг бууруулах, орлого нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авч ажилласны үр дүнг дараах статистикаас харж болно.

Статистик-3

Энэхүү хэмнэлтийн бодлогыг үйлдвэрийн үйл ажиллагааны бүхий л хүрээнд амжилттай хэрэгжүүлж чадсан байна. Зарим жишээг дурдъя. "Эрдэнэт” үйлдвэр шахааны газар болсон, томчууд шахаагаа хуваарилаад авчихсан байдаг, огт хэрэггүй бараа, материалаар агуулахыг нь дүүргэдэг, шаардлагатай сэлбэг хэрэгслийг нь хэрэгцээт хэмжээнээс хэд дахин давуулан шахдаг гэсэн яриа явдаг байсан нь үнэний ортой болохыг шинээр томилогдсон Ерөнхий захирал Ц.Даваацэрэнгийн 2013 оны эхээр "Эрдэнэт”-ийн агуулахын "үзмэр”-ийг дэлгэсэн үйл ажиллагаа харуулсан билээ. Тэгвэл өнгөрсөн гурван жилд компанийн агуулахын шаардлагагүй үлдэгдлийг 17.6 сая ам.доллараар бууруулжээ.

Урьд нь шахааны бараа материалыг бараг л хэлсэн үнээр нь авдаг байж. Тиймээс тусгай комисс байгуулан захиалгыг оновчтой болгон, зах зээлийн бодит үнээр худалдан авалт хийдэг болсон байна. Үүний үр дүнд 2010-2012 онд 522.0 сая ам.долларын худалдан авалт хийж байсан бол 2013-2015 онд 420.0 саяд хүргэж, 100 орчим сая ам.доллараар бууруулжээ. 

Баримт-3

Хэмнэлтийн бодлогыг хэрэгжүүлсний үр дүнд цэвэр зэсийн тооцоот өөрийн өртгийг 2015 онд л гэхэд 4820 ам.доллар хүртэл бууруулж, төлөвлөснөөс 646 ам.доллараар буюу 11.8 хувь буулгаж чаджээ.

2014 онд зэсийн өөрийн өртөг 5364 ам.доллар байжээ. Хэрвээ үүнийг буулгаж чадаагүй бол Лондонгийн металлын бирж дэх 1.0 тонн зэсийн үнэ 5502 ам.доллар болсон 2015 онд тун хэцүү нөхцөл үүсэх байсан нь тодорхой байна.

Түүнчлэн гаднаас авдаг бүтээгдэхүүнийг дотоодоосоо, үндэсний үйлдвэрлэгчдээс илүү хямд үнээр худалдан авах бодлогыг амжилттай хэрэгжүүлж чадсанд талархах ёстой. 2012 онд импорт орлох 8 нэрийн бүтээгдэхүүнийг 15 компаниас 8.3 тэрбум төгрөгөөр авч байсан бол 2013 онд 13 нэр төрлийг 19 компаниас 27.6 тэрбум төгрөгөөр, 2014 онд 24 бүтээгдэхүүнийг 34 компаниас 45.7 тэрбумаар, 2015 онд 27 төрлийн бүтээгдэхүүнийг 37 компаниас 51.3 тэрбум төгрөгөөр худалдан авсан нь 2012 оныхтой харьцуулахад даруй 6 дахин өссөн үзүүлэлт юм. Хэрвээ эдгээр бүтээгдэхүүнийг гадаадаас авсан бол зарцуулах хөрөнгийн хэмжээ хэдэн арав дахин ихсэхээр байсан. Нийт худалдан авалтад бодит үнийн зарчмыг хэрэглэснээр зөвхөн 2015 онд л гэхэд 63.0 тэрбум төгрөгийн хэмнэлт гаргаж.

Статистик-4

"Эрдэнэт”-ээс төчнөөн сая төгрөг, доллар аваад алга болчихжээ гэсэн мэдээллийг та лав сонсож л байсан байх. Энэ бол бараа бүтээгдэхүүн нийлүүлэхээр гэрээ хийдэг, улмаар урьдчилгаа төлбөр авдаг байсан үеийн бараан сүүдэр. Урьдчилгаагаа аваад тэр чигээрээ алга болдог, бараагаа нийлүүлдэггүй, нийлүүлсэн ч хагас дутуу өгдөг энэ завших арга үйлдвэрийн үйл ажиллагаа, нэр хүндэд ихээхэн сөргөөр нөлөөлж байжээ. Харин сүүлийн гурван жилд ийм завшилтын үүд хаалгыг хаахын төлөө ажилласан нь амжилтад хүрснийг зөвхөн 2015 онд нийт гэрээлэлтэд урьдчилгаа төлбөргүй гэрээний тоо 80-аас дээш хувьд хүрсэн үзүүлэлт гэрчилнэ. Энэ бол гэрээлэгч бараа, бүтээгдэхүүнээ авчирч өгөөд, түүнийх нь чанар, тоо хэмжээг үйлдвэрийн мэргэжилтнүүд хянаж үзсэний дараа мөнгөө авдаг шударга тогтолцоо бүрдсэнийх.

Баримт-4

Баяжуулах фабрикийн Өөрөө нунтаглах хэсгийн өргөтгөлийг 2015 онд ашиглалтад оруулж, үйлдвэрлэлийн төлөвлөгөөг давуулан биелүүлснээр 62.9 тэрбум төгрөгийн нэмэлт орлого олсон байна.

Бас нэгэн жишээ. Валют арилжааг арилжааны банкуудын дунд нээлттэй зарлан, нийт 387.92 сая ам.доллар бэлэн бусаар арилжаалснаас 908.62 сая төгрөгийн нэмэлт орлого олжээ.

Энэ мэтээр хэмнэж болох, нэмэлт орлого бүрдүүлэх боломж бүхнийг илрүүлж, ашиглахыг хичээсэн нь алдагдалтай биш, ашигтай ажиллах, үйлдвэрийн ирээдүйг төлөвлөх, төлөвлөснөө хэрэгжүүлэх нэг үндсэн нөхцөл болжээ.

Үнийг хянах тогтолцоо үйлдвэрийн хөрөнгийг үр ашиггүй урсгах уршгийг арилгах хамгийн том хөшүүрэг болж байгаа юм байна. Тухайлбал, гаднаас авч буй хангамжийн бараа бүтээгдэхүүний үнийг хянаж, зохистой түвшинд хүргэснээр 19.7 сая ам.доллар буюу 40 орчим тэрбум төгрөг, барилгын ажлын үнийн зөрүүнээс 2.6 тэрбум төгрөгийн хэмнэлт гаргасан байна.  

ЭЦЭСТ НЬ

"Эрдэнэт” давгүй ажиллаж байгаа юм байна. Улсын эдийн засаг тун таагүй байгаа энэ үед тэдэнд итгэж болох нь. "Эрдэнэт” унах, эдийн засаг унах хоёр давхацсан бол бид ер нь яах байв аа гэсэн бодол төрснөө нуух юун.

"Эрдэнэт”-д улс төрийн угшилтай шахаа ор тас байхгүй болоогүй юмаа гэхэд үнэхээр эрс багассан нь мэдрэгдэж байна. Хэн нэгэн том даргын нэрээр, гарын үсэг цохолтоор "Энэ хүнтэй гэрээ хий. Энэ сэлбэгийг ав” гэдэг байсан цаг үе ул болж мартагдаж буй нь сайн хэрэг. "Эрдэнэт” бол аж ахуйн байгууллага. Тэд ашигтай ажиллаж, үйлдвэрлэлийнхээ тоо хэмжээг нэмэгдүүлж, чанарыг сайжруулж, технологийн дэвшлийг эрхэмлэж, дэлхийн жишгийн мэргэжлийн боловсон хүчнээ өсгөн торниулж, улмаар улсынхаа эдийн засагт хувь нэмрээ оруулж, иргэдийнхээ амьдралыг сайжруулахад тус нэмэр үзүүлэх л үүрэгтэй.

Энд Засгийн газар солигдох, тэнд хэн нэгэн сайд томилогдох "Эрдэнэт”-д падлийгүй. Ийм зарчмыг баримтлахын төлөө хичээж буй нь анзаарагдлаа. Тэдний дэвшүүлсэн "Гурван ангид”-ын бодлого дотор "Улс төрөөс ангид” гэж байна лээ.

"Эрдэнэт” үйлдвэр олон жил оршин тогтноно. Хамгийн багадаа 35-40 жил ашиглах баялгийн нөөц байна гэсэн судалгааг эдний мэргэжилтнүүд гаргасан байна лээ. Улсын эдийн  засагт онцгой нөлөөтэй ийм үйлдвэрт хамгийн сайн удирдагч, хамгийн сайн менежменттэй удирдлагын баг л ажиллаж байх ёстой. Ялсан намын хуваарилалтаар биш, энэ үйлдвэрийг ядарсан, задарсан аль ч цагт нь зөв удирдаад явчих, жинхэнэ мэргэжлийн хүнийг л ажиллуулах нь Монголын эрх ашиг билээ. Энэ зарчим "Эрдэнэт”-ээс эхлээд хэвшээсэй.

"Эдийн засгийн хямралыг сэтгэл зүйн хямралгүй давж байна” гэсэн үгийг тэнд сонссон. Хамгийн том олз, хамгийн их ашиг энэ буюу.     

 

 С.Батбаатар