Хятад эрдэмтдийн бичиг тэмдэглэл

Жанеэгийн халхчуудын цагаачилж ирсэн он жил, учир шалтгаан жич Мазуншаньд гарсан хэрэг явдлын талаар тухайн үеийн "Ганьсугийн иргэн улсын сонин”, "Шинэ баруун хойд” зэрэг сонин сэтгүүлд хятад эрдэмтдийн сурвалжлага тэмдэглэл гарч байжээ. Тэдний тэмдэглэлд:
"Бадаргуулт төрийн 27 он (1901 онд) Засагт хааны Жамбий гүнгийн хошууны Саншинбуу, Гэндэн нараар толгойлуулсан 30-аад өрх Хятадын Да Шэн Күгийн гааль татвараас дутааж (зугтааж) гарч ирээд Мазуншань-ий Дүндүншань-ий уул орчим нутаглаж байв. …Дундад иргэн улсын 8 он 1919 онд Халхын Дамбийжаа лам ар Монголын Жавзандамбад дургүйцэж 70 гаруй өрхийг толгойлж Мазуншань-ий ууланд орж ирэв. …Дундад иргэн улсын 12онд (1923 онд) Да хүрээнээс томилсон Чиданзана зэрэг гурван хүн хуучин улирлын 10 сарын шинийн 8-ны өдөр өвчтөнөөр овлож Дамбийжаад мөргөх нэрээр гэрт нь орж Дамбийжааг буудан алж ялыг нь олонд нийтлүүлсэнд айж цочсон Монголчуудад эсэргүүцэх хүн байсангүй. …Дундад иргэн улсын 21 онд (1932 онд) ар Монголын төрийг шинэ нам эзэмшсэнд Дайчин ван, Жамбий гүн, Жонон ван, Толь гүн, Ламын гэгээн зэрэг хошууны Монголчууд олон тоогоор дүрвэж Мазуншань ууланд ирэв. Тэр үед 600 гаруй өрх болж Саншинбуу толгойлж байв. Мөн энэ жилд ар Монголын засгаас томилсон 300 гаруй зэвсэгт цэрэг Мазуншаньд ирж 9-р сарын 4-ний өдөр тэндэх 400 гаруй Монголчуудыг алав. Ингээд айж сандарсан Монголчууд зүг бүр сарнин дутаав (зугтаав). Мазуншаньд байсан ар Монголчууд Дундад иргэн улсын 29 (1940) оны 10 сард зүг бүрт цагаачлан дутааж (зугтаж) нэг бүлэг нь Дунхуан зүг, нэг бүлэг нь Рашаан хошуу, Эзэнээ хошуу болон Жинь Та, Гао Та зүг нүүжээ.

1. Цагаачлан нүүсэн цаг үе:
Одоох Жанеэгийн халхчууд бол 1902-1932 оны хооронд БНМАУ-ын Өмнөговь болон Говь-Алтай аймгаас урд хожид гурван удаа бөөнөөрөө нүүдэллэн гарч ирсэн 600 гаруй өрхийн нэг хэсэг нь мөн. Тэдний дээдэс эхэлж одоогийн Ганьсу мужийн Субэй Сянь-ий харьяандах Мазуншаньгийн уулын Гүн пү чүён орчмоор нутаглаж байснаа 1930-1934 оны хооронд хэдэн хэсгээр дотогшлон нүүж, одоох Жанеэ хотын баруун өмнөх Сунань Сянь-ий Дүнгэ Ню Мао, Си Ню Мао ууланд ирж суурьшин суужээ. Одоогийн Жанеэ хотын хойд алаг уулын Пин Шань Ху сумын Улаанбулаг тосгоны халхчууд бол улс байгуулагдахын өмнө хойно Сунань-аас тасарч гарсан хүмүүс болно.